เรื่องราวน่าประทับใจจากโปรแกรม Learning Space Incubation

เมื่อวันเสาร์ที่ 16 กันยายน เวลา 10.30-16.25 น. ณ ศูนย์การเรียนรู้อเนกประสงค์ อุทยานการเรียนรู้ TK Park ชั้น 8 ศูนย์การค้าเซ็นทรัลเวิลด์

School of Changemakers ร่วมกับสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) และ TK Park จัดงาน Prototype Testing Learning Space เปิดพื้นที่ให้ทีมพัฒนาพื้นที่เรียนรู้ฯ จำนวน 17 ทีมในโครงการบ่มเพาะพื้นที่เรียนรู้ฯ Learning Space Incubation ได้นำไอเดียหรือต้นแบบพื้นที่เรียนรู้ของตนเองมาทดสอบในงาน โดยมีผู้เข้าร่วมจากหลากหลายภาคส่วน ไม่ว่าจะเป็นภาครัฐ ภาคธุรกิจ คุณครู อาจารย์ นักเรียน นักศึกษา และบุคคลทั่วไปที่สนใจ มาร่วมให้ความคิดเห็นและมุมมองต่อไอเดียใหม่ๆ ในการสร้างและเพิ่มจำนวนพื้นที่เรียนรู้สำหรับเด็กและเยาวชนในประเทศไทย

กิจกรรมแบ่งออกเป็น 2 รอบ รอบที่ 1 เวลา 10.30-14.00 น. ประกอบด้วย 9 ทีม และรอบที่ 2 เวลา 13.00-16.25 น. ประกอบด้วย 8 ทีม

ในแต่ละรอบกิจกรรม มีกำหนดการ ดังนี้

ตลอดระยะเวลากิจกรรม มีผู้เข้าร่วมทดสอบกว่า 84 คนที่มาช่วยสนับสนุนทีมพัฒนาพื้นที่เรียนรู้ฯ ทั้ง 17 ทีม ผ่านการให้คำแนะนำและแลกเปลี่ยนข้อคิดเห็น เพื่อให้ทีมฯ สามารถนำฟีดแบ็กเหล่านี้กลับไปพัฒนาไอเดียหรือต้นแบบพื้นที่เรียนรู้เพื่อการขยายผลของตนเองได้ดียิ่งขึ้น

หลังจากกิจกรรม Prototype Testing Learning Space ทดสอบไอเดียหรือต้นแบบการขยายผลพื้นที่เรียนรู้ ได้จบลง ทั้ง 17 ทีมพัฒนาพื้นที่เรียนรู้ฯ ที่นำไอเดียหรือต้นแบบไปร่วมทดสอบก็ได้กลับมาทบทวนสิ่งที่เกิดขึ้น ทุกๆ ความคิดเห็นและฟีดแบ็กที่ได้รับจากผู้เข้าร่วมทดสอบ นำมาถอดบทเรียน เพื่อให้เห็นสิ่งที่ทีมได้เรียนรู้จากการไปเข้าร่วมกิจกรรม

ในบทความนี้ เราได้เลือกบทเรียนและสิ่งที่ได้เรียนรู้ของทีมในโครงการบ่มเพาะพื้นที่เรียนรู้ฯ Learning Space Incubation บางส่วนที่เรายังไม่เคยนำมาแนะนำให้ผู้อ่านได้รู้จัก มาบอกเล่าให้ทุกๆ คนได้อ่านไปด้วยกัน

พื้นที่เล่นและเรียนรู้ธรรมชาติของเด็กๆ หนึ่งเดียวบนเกาะทุ่งนางดำ จังหวัดพังงา จากการทำงานสร้างการเรียนรู้ที่ผ่านมาปีกว่า ทุกวันนี้เด็กแทบทุกคนบนเกาะเป็นขาประจำของพื้นที่นี้ โดยการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นคือ เด็กๆ รู้จักและเห็นคุณค่าของรากเหง้าตนเองเป็นอย่างดี มีความฝันและจิตใจที่มั่นคงภายใน ทำให้พื้นที่นี้กำลังเตรียมความพร้อมขยายงานสร้างพื้นที่เรียนรู้ประจำเกาะไปยังเกาะอื่นๆ ในประเทศไทย

มูลนิธิไทยอาทร พบปัญหาพัฒนาการเด็กไม่สมวัยในชุมชน จึงเริ่มต้นทำกิจกรรมร่วมกับชุมชนผ่านกลไกการปกครองส่วนท้องถิ่น ต.นาหนองทุ่ม จ.ขอนแก่น ทั้งอบต. รพสต. และคนในชุมชนและสร้างระบบการดูแลเด็กร่วมกันจนสำเร็จ จึงมีเป้าหมายที่จะพัฒนาเป็นศูนย์บริการถ่ายทอดองค์ความรู้ระบบการส่งเสริมพัฒนาการเด็กปฐมวัยและครอบครัว อย่างมีส่วนร่วมกับชุมชนให้กับตำบลอื่นๆ

กิจกรรมนอกห้องเรียน ที่เกิดจากกลุ่มครูโรงเรียนเชียงของวิทยาคม จ.เชียงราย ที่มุ่งสร้างความสัมพันธ์ที่ดีระหว่างเด็ก ผู้ปกครอง และครู โดยฝึกทักษะการฟัง การทำกิจกรรมร่วมกัน และฝึกความเข้าอกเข้าใจกัน ผ่านกระบวนการจิตวิทยาเชิงบวก

Feel trip (Action Project) เป็นการรวมตัวกันของเยาวชนจาก 3 ชุมชนที่สามารถสร้างพื้นที่เรียนรู้ในชุมชนของตนเองได้ โดยทั้ง 3 ใช้ทักษะสำคัญเดียวกัน คือ ‘วิธีสร้างการมีส่วนร่วมของคนในชุมชน’ ซึ่งเป็นสิ่งที่ทำให้เกิดพื้นที่กิจกรรมให้เด็กได้เข้ามาเรียนรู้ตามความสนใจโดยมีผู้ใหญ่ช่วยสนับสนุน ในปีนี้พวกเขาอยากส่งต่อทักษะนี้โดยกำลังทดสอบไอเดียการขยายผลในรูปแบบบอร์ดเกม

พื้นที่เรียนรู้ฯ แต่ละที่ได้นำฟีดแบ็กและบทเรียนที่ได้รับจากงาน Prototype Testing Learning Space ไปปรับใช้ในการพัฒนาไอเดียหรือต้นแบบพื้นที่เรียนรู้ฯ ของตัวเองต่อไปให้ดียิ่งขึ้น และขั้นตอนต่อไปคือ การทดสอบไอเดียหรือต้นแบบซ้ำกับกลุ่มเป้าหมายในพื้นที่ เพื่อให้ได้รับฟีดแบ็กและบทเรียนที่หลากหลายมากยิ่งขึ้น

ข้อมูลความรู้ที่น่าสนใจและมีประโยชน์สำหรับการสร้างพื้นที่เรียนรู้สำหรับเด็กและเยาวชน

คนที่ทำโครงการเพื่อสังคมทุกคนล้วนต้องการสร้างความเปลี่ยนแปลงเชิงบวกให้กับสังคม เมื่อเรามีโมเดลการทำงานที่ลงตัวหรือพร้อมขยายผลแล้ว คำถามสำคัญต่อการพัฒนางานและการขยายผลโครงการ ก็คือ เราจะทราบได้อย่างไรว่าโครงการของเราสร้างการเปลี่ยนแปลงได้ตามเป้าหมายจริงๆ รวมถึงเราจะสื่อสารอย่างไรให้ผู้สนับสนุนหรือแหล่งทุนมั่นใจและเห็นคุณค่าโครงการของเราได้

ขณะนี้ ทีมผู้สร้างพื้นที่เรียนรู้หลายๆ ทีมในโปรแกรมบ่มเพาะพื้นที่เรียนรู้ กำลังอยู่ในกระบวนการของการตอบคำถามสำคัญนี้ ช่วงเดือนที่ผ่านมาโปรแกรมบ่มเพาะพื้นที่เรียนรู้จึงวาง journey ให้พี่ๆ น้องๆ Pre-scale และ Scale  ได้เรียนรู้เกี่ยวกับ “การวัดผลกระทบทางสังคม” (SIA - Social Impact Assessment) อย่างเข้มข้น ทั้งการวางแผนและระบุผลลัพธ์ทางสังคมด้วยการทำ Worksheet SIA และยังมีการจัด Workshop เรื่อง “การเลือกตัวชี้วัดผลกระทบทางสังคม” ซึ่งเป็นขั้นตอนที่สำคัญที่สุดขั้นตอนหนึ่งในการวัดผลกระทบทางสังคมอีกด้วย บทความนี้จึงเป็นการนำประเด็นที่น่าสนใจจาก workshop มาเล่าให้ฟัง

อ่านความหมาย ประโยชน์ และความสำคัญของการวัดผลกระทบทางสังคมได้ที่ http://bit.ly/40avHss

ศัตรูใกล้ตัว (Near enemy) ที่คนทำงานเพื่อสังคมควรระวัง

การทำงานภาคสังคม สุดทางด้านหนึ่ง คือ สามารถแก้ปัญหาสังคมได้ แก้ pain ให้กลุ่มเป้าหมายได้ และอีกสุดทางคือ แก้ปัญหาไม่ได้เลย ทั้งนี้หลายโครงการ ติดอยู่ตรงกลางๆ คือ อาจจะไม่ได้แก้ปัญหา แต่ก็ดีสำหรับกลุ่มเป้าหมาย

คนที่ทำงานเพื่อสังคม ไม่ว่าจะแก้ปัญหาได้หรือยังแก้ไม่ได้ก็ตาม จึงมักจะมีความคิดว่า เราทำดี ทำเพื่อชุมชน มั่นใจว่ายังไงก็เกิดผลดี ทำให้มีแนวโน้มที่จะมีมุมมองต่อการวัดผลหรือประเมินว่าเป็นการตรวจสอบและตัดสิน และนี่คือ ศัตรูใกล้ตัว (ศัตรูที่เราไม่ตระหนักและมองไม่เห็นว่าเป็นอันตราย) ของคนทำงานเพื่อสังคม นั่นคือ ความคิดที่ว่า “งานเราดีแล้ว” แต่บอกไม่ได้ว่าดียังไง สร้างผลกระทบแค่ไหน และไม่เห็นความสำคัญของการวัดผลกระทบทางสังคม

ถ้าเราติดกับดักกับความคิดนี้ โอกาสที่เราจะสร้างความร่วมมือกับกลุ่มคนหรือองค์กรอื่นๆ เพื่อการขยายผล ก็จะจำกัดลงเรื่อยๆ เพราะจะมีไม่กี่องค์กรที่รู้จักเรา เข้าใจเรา และเชื่อใจเราว่าเราทำดี โดยไม่ตั้งคำถามว่าดีอย่างไร โดยทั่วไปปัจจัยหลักในการตัดสินใจร่วมมือก็คือ การได้เห็นผลลัพธ์ทางสังคมที่เป็นรูปธรรมชัดเจน มีความโปร่งใส จากกระบวนการวัดผลที่เป็นเหตุเป็นผลและเชื่อถือได้ ดังนั้นเราจึงไม่ควรหยุดอยู่ที่ “เราทำดีแล้ว ไม่ต้องวัดก็ได้”

เมื่อไหร่ที่เราจะต้องวัดผลกระทบทางสังคม

เราจะวัดผลกระทบทางสังคมเมื่อไหร่ ขึ้นอยู่กับว่าโครงการของเราอยู่ในระยะไหน

• ระยะเริ่มโครงการ อยู่ในขั้นตอนเก็บข้อมูลทำความเข้าใจปัญหา เพิ่งมีไอเดีย โครงการที่อยู่ในระยะนี้ ยังไม่ต้องวัด

• ระยะที่มีต้นแบบ ได้ทดสอบต้นแบบ และได้เริ่มลงทำไปแล้ว สามารถเริ่มวัดผลกระทบได้ เพื่อเป็นการทบทวนเป้าหมาย พัฒนาการทำงาน และบอกเล่าสิ่งที่เราทำ ให้เป็นที่เข้าใจต่อสาธารณะ

• ระยะขยายผล จะเป็นระยะที่มักจะมีการวัดผลกระทบอย่างจริงจัง เนื่องจากการวัดผลกระทบทางสังคมนั้นใช้เวลาและการลงทุนสูง ส่วนใหญ่แหล่งทุนจะช่วยสนับสนุนกระบวนการวัด เพื่อที่จะเอาผลลัพธ์ไปประกอบเอกสารสำหรับสื่อสารกับนักลงทุน

การสื่อสารผลกระทบทางสังคม

ผลกระทบทางสังคม เป็นผลลัพธ์ที่เป็นรูปธรรมที่จะสามารถสื่อสารให้สาธารณะเข้าใจและเห็นคุณค่าในสิ่งที่เราทำ อันจะนำมาซึ่งความร่วมมือในการสร้างผลกระทบ ให้เป็นประโยชน์กับสังคมในวงกว้างได้มากขึ้น ดังนั้นการนำข้อมูลการวัดผลมาสื่อสารนั้นก็สำคัญเช่นกัน แต่จะสื่อสารในรูปแบบใดนั้น ขึ้นอยู่กับว่าเราจะสื่อสารกับใคร เพื่อวัตถุประสงค์อะไร โดยทั่วไปการสื่อสารผลกระทบทางสังคม อาจแบ่งเป็น 3 รูปแบบ

• เล่าภาพรวมทั่วๆ ไป  - บอกว่า ปัญหาคืออะไร วิธีแก้เป็นอย่างไร ผลกระทบทางสังคม คืออะไร

• เล่าแบบเฉพาะเจาะจง - เปรียบเทียบให้เห็นความแตกต่างของผลลัพธ์ต่อกลุ่มเป้าหมายที่เข้าร่วมโครงการและผู้ที่ไม่ได้เข้าร่วมโครงการ

• เล่าเป็น Human Story - เล่าถึงตัวบุคคลที่เข้าโครงการ เทียบให้เห็นว่าก่อนเข้าร่วมโครงการเป็นอย่างไร และหลังเข้าร่วมโครงการเป็นอย่างไร

การมีโจทย์ที่ชัดเจน คือ กระดุมเม็ดแรกที่ต้องกลัดให้ถูก

Innova School ตัวอย่างของการตั้งโจทย์ที่ชัดเจน ซึ่งจะทำให้เราชัดเจนว่าเราจะสร้างผลกระทบทางสังคมอย่างไร เพื่อจะได้ออกแบบกิจกรรมหรือกระบวนการแก้ปัญหา และการวัดผลที่มีความสอดคล้องกับเป้าหมายได้

Innova School เป็นโรงเรียนที่ก่อตั้งโดย Yzusqui Chessman และ Carlos Rodriguez-Pastor ซึ่งมองเห็นปัญหา การเข้าไม่ถึงการศึกษาที่มีคุณภาพ ของครอบครัวชนชั้นกลางระดับล่าง ในประเทศเปรู

เขาตั้งเป้าหมายว่า จะเปลี่ยนระบบการศึกษาในประเทศเปรู โดยการสร้างโรงเรียนเอกชน ที่มีคุณภาพสูงและมุ่งพัฒนาความเป็นผู้นำของผู้เรียน โดยโรงเรียนจะต้องมีกำไร และขยายผลได้ นอกจากนี้พวกเขายังตั้งเปืที่จะขยายให้ได้ 200 โรงเรียน ในเปรูและประเทศอื่นๆ โดยกลุ่มเป้าหมายหลัก คือ ครอบครัวชนชั้นกลางระดับล่าง ที่มีรายได้ครัวเรือน 1,200 เหรียญสหรัฐ ต่อเดือน และพร้อมที่จะลงทุนเพื่อการศึกษาของลูก 130 เหรียญสหรัฐ ต่อเดือน (ประมาณ 10% ของรายได้)

วิธีแก้ปัญหา: จ้างบริษัท IDEO ให้ออกแบบวิธีแก้ปัญหานี้ ซึ่ง IDEO ได้ศึกษาบริบทของสถานการณ์และได้ข้อมูลเชิงลึกว่า

• ผู้ปกครองกลุ่มเป้าหมาย อยากรู้สึกภูมิใจเวลามาส่งลูกที่โรงเรียน อยากให้โรงเรียนดูดี รู้สึกว่าได้ให้สิ่งที่ดีที่สุดสำหรับลูก

• การลงทุนก่อสร้างต้องไม่แพง ยืดหยุ่นกับแต่ละพื้นที่

• ครูต้องเป็นครูที่มีคุณภาพ

• ครูงานเยอะ ต้องทำให้ครูมีภาระงานที่สมดุล ไม่มากเกินไป

IDEO จึงออกแบบวิธีการแก้ปัญหาตามโจทย์ดังนี้

• การก่อสร้างอาคารสถานที่ - ใช้ Idea ระบบโมดูล่าของ Lego มาออกอาคารเป็นบล็อกสี่เหลี่ยม โดยจ้างผลิตเป็นบล็อกเดียวกัน เพื่อให้ควบคุมต้นทุนได้ ทำให้โรงเรียนที่อยู่ต่างพื้นที่กัน สามารถเอาไปออกแบบจัดวางต่อๆ กัน และสร้างทางเชื่อม หรือเสริมสิ่งก่อสร้างให้เหมาะสมกับความจำเป็นของแต่ละพื้นที่ได้ แต่ละโรงเรียนจึงมีอาคารโรงเรียนในราคาที่ประหยัด สวยงาม และทำให้ผู้ปกครองภูมิใจเวลามาส่งนักเรียนด้วย

• การออกแบบหลักสูตร – ออกแบบให้การเรียนรู้ให้มีประสิทธิภาพ โดยที่ไม่เพิ่มภาระงานให้ครู โดยแบ่งการเรียนรู้เป็น 2 ส่วนใหญ่ๆ คือ การเรียนในชั้นเรียน และการทำโครงงาน

• สร้าง Teacher Resource Center – โดยเริ่มต้นจากการเลือกครูจำนวนหนึ่งที่ชอบการเก็บข้อมูล และการทำเครื่องมือการเรียนรู้ มาทำแผนการสอน และผลิตสื่อการสอน แล้วเก็บอย่างเป็นระบบที่Teacher Resource Center เพื่อให้ครูได้ใช้เตรียมการสอน ซึ่งปัจจุบันมีมากกว่า 20,000 บทเรียน และยิ่งมีครูที่มีประสบการณ์มากขึ้น ก็จะมีครูที่สร้างและแบ่งปันทักษะและองค์ความรู้ให้เพื่อนครูได้มากขึ้น สิ่งนี้เป็นประโยชน์อย่างมากสำหรับครูที่จบใหม่ หรือยังมีประสบการณ์น้อย ทำให้ครูเหล่านี้สามารถเอาบทเรียนไปใช้ในการจัดการเรียนการสอนได้ทันทีถึง 80% และพัฒนาขึ้นมาเองอีกเพียง 20% วิธีการนี้สามารถประหยัดการลงทุนในการฝึกอบรมครู ทำให้ครูเรียนรู้จากเครื่องมือเหล่านี้โดยไม่ต้องเริ่มต้นทุกอย่างใหม่ด้วยตัวเองได้ด้วย

ผลกระทบ

• ก่อนมี Innova School: ผลเฉลี่ยคะแนนของนักเรียนโรงเรียนเอกชนในเปรู วิชาคณิตศาสตร์ได้ 21% และการอ่านออกเขียนได้ 47%

• หลังมี Innova School: ผลเฉลี่ยคะแนนของนักเรียนโรงเรียนเอกชนในเปรู วิชาคณิตศาสตร์ 61% และการอ่านออกเขียนได้ 86

(ข้อมูลเมื่อปี 2020 มีการก่อตั้ง Innova School 63 แห่ง ทั้งในเปรู เม็กซิโก และโคลอมเบีย มีนักเรียนรวมประมาณ 50,000 คน)

ข้อคิดสำหรับการออกแบบตัวชี้วัด – ถอดบทเรียนจากทีมพื้นที่เรียนรู้ที่เข้าร่วม workshop

เหตุการณ์ต่างๆ ที่เกิดขึ้นในโปรแกรม Learning Space Incubation

เมื่อวันพุธที่ 27 กันยายนที่ผ่านมา ทีม School of Changemakers ได้มีโอกาสไปเยี่ยมชมการทำงานของ ‘บ้านไร่อุทัยยิ้ม’ อ.บ้านไร่ จ.อุทัยธานี ซึ่งเป็นหนึ่งในพื้นที่เรียนรู้ในโครงการบ่มเพาะฯ Learning Space Incubation ของเรา

‘บ้านไร่อุทัยยิ้ม’ เป็นพื้นที่เรียนรู้ 3 จังหวัดริมเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง จ.อุทัยธานี เกิดจากลุงเบ้กับป้าโก้ ที่สนใจปัญหาสิ่งแวดล้อม และวิถีวัฒนธรรมของผู้คนชนเผ่า (ลาว ขมุ กะเหรี่ยง) ที่อาศัยอยู่รอบเขตอนุรักษ์ ด้วยการใช้กิจกรรมการเรียนรู้พัฒนาเด็ก อายุ 15-25ปี ในพื้นที่ให้ตระหนักถึงคุณค่าของความหลากหลายของทรัพยากรและภูมิปัญญา วิถีในท้องถิ่น เพื่อให้เยาวชนสามารถเปลี่ยนคุณค่านี้ให้เป็นมูลค่าเพื่อเป็นฐานรากของชุมชนที่จัดการตนเองได้