[Tool] Stakeholder Analysis

ใน Changemaker Toolkits Module 2 นั้น หลังจากที่เราทบทวน Theory of Change ที่ได้จาก Module 1 แล้ว คราวนี้เราจะมาลงลึกวิเคราะห์ดูว่า มีใครบ้างที่เกี่ยวข้องกับโครงการหรือกิจการเพื่อสังคมเรา เพื่อนำไปออกแบบการทำงานของโครงการหรือกิจการของเราว่าเราควรจะทำงานร่วมกับใคร เกี่ยวข้องหน่วยงานไหน องค์กรใดบ้าง และแต่ละคนหรือกลุ่มมีความสำคัญกับโครงการหรือกิจการเราอย่างไร

เพราะปัญหาสังคมมีหลายมิติ แต่ละคน องค์กร หน่วยงาน ต่างมีความถนัดในแบบของตนเอง แน่นอนว่าเราไม่ใช่คนแรก และคนเดียวที่พยายามแก้ไขปัญหานี้ เมื่อเวลาเปลี่ยนไป ปัญหาเปลี่ยน อาจจะต้องการวิธีการใหม่ๆ เข้ามาแก้ไขก็จริง แต่เราสามารถเรียนรู้จากคนที่มีประสบการณ์ หรือทำงานเกี่ยวข้องกับปัญหามาก่อนเรา

การทำ Stakeholder Analysis เป็นสิ่งจำเป็นสำหรับการสร้างความเปลี่ยนแปลง กลยุทธ์การทำงานมักมาจากขั้นตอนนี้ เพราะยิ่งเรามองว่ากิจกรรมเราจะสร้างความมีส่วนร่วมกับใคร ได้มากเท่าไหร่ นั่นคือโครงการหรือกิจการของเราจะยิ่งสร้างผลกระทบได้ในวงกว้างได้มากขึ้นเท่านั้น นอกจากนี้ การสร้างความร่วมมือนี้ส่งผลต่อการออกแบบกิจกรรม ระดมทรัพยากร การทำการตลาด การสื่อสารและประชาสัมพันธ์และแนวทางการขยายผลกระทบในระยะยาวอีกด้วย

การเตรียมตัว

download แบบฟอร์ม
กระดาษ post-it ขนาดเล็ก 2 X 1.5 นิ้ว
อุปกรณ์เครื่องเขียน
Download Worksheet Stakeholder Analysis ได้ที่นี่

Let’s do it

Step 1: Identify ระบุผู้มีส่วนได้ส่วนเสียที่เกี่ยวข้องกับโครงการ/กิจารที่เรากำลังจะทำ โดยอาจเป็นบุคคล กลุ่ม หรือองค์กรก็ได้ ซึ่งในส่วนนี้สามารถนำข้อมูลที่ทำไว้ใน Problem situation (Module 1) มาดูประกอบกันได้ แล้วระดมสมอง (brainstorm) เพิ่มเติมว่ามีใครเกี่ยวข้องอีกบ้างใน 4 กลุ่ม ได้แก่

ผู้ที่ประสบปัญหา หรือได้รับความเดือดร้อนจากปัญหานี้คือใครบ้าง ทั้งโดยตรงและโดยอ้อม (Target)
มีใครบ้างที่กำลังแก้ปัญหาเดียวกันนี้อยู่ (Players)
มีคนกลุ่มใดที่เกี่ยวข้องกับปัญหานี้อีกบ้าง (องค์กร หน่วยงาน ชุมชน หรืออื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง อาจจะเกี่ยวข้องกับกฏหมาย นโยบาบ หรืออื่นๆ )
มีใครบ้างที่ทำงานแก้ปัญหาสังคมในพื้นที่เดียวกัน หรือแก้ปัญหากับกลุ่มเป้าหมายเดียวกัน
ผู้ที่น่าจะสนใจสนับสนุนโครงการของเราคือใคร

โดยเขียนใส่ POST-IT ขนาด 2 X 1.5 นิ้ว เพื่อความสะดวกในการย้ายไปใส่ตารางและใช้ในการวิเคราะห์ในขั้นตอไป

ตัวอย่าง : โครงการ The guidelight ระบบสนับสนุนการเรียนให้นักศึกษาที่บกพร่องทางการมองเห็น
ผู้ที่ประสบปัญหา หรือได้รับความเดือดร้อน คือ นักศึกษาคณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ที่บกพร่องทางการมองเห็น (ตอนเริ่มต้นทำโครงการ)

หน่วยงานกำลังแก้ปัญหาเดียวกันนี้อยู่ (Players) คือ มหาวิทยาลัย (คณะนิติศาสตร์ และ ศูนย์บริการนักศึกษาพิการ)

องค์กรหรือหน่วยงานอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องกับปัญหานี้ คือ มูลนิธินวัตกรรมชาวบ้านที่ทำเกี่ยวกับเรื่องจ้างงานคนพิการ , สกอ. มีข้อมูลเกี่ยวกับระบบและอาจารย์ , NECTEC พัฒนาเทคโนโลยีที่เกี่ยวข้อง

Step 2: Prioritize คือการลำดับความสำคัญของผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องว่ากลุ่มใดมีความสำคัญที่สุด เพื่อนำไปวางแผนคิดกิจกรรมและวางกลยุทธ์ในการสร้างการมีส่วนร่วมกับคนกลุ่มเหล่านั้นต่อไป โดยเกณฑ์ที่ใช้ในการเรียงลำดับความสำคัญ ได้แก่

Contribution กลุ่มที่จำเป็นและจะเป็นประโยชน์ต่องานที่เราทำ เช่น อาจเป็นกลุ่มที่มีข้อมูล มีทรัพยากรที่เราต้องการ หรือทำงานคลุกคลีกับกลุ่มเป้าหมายอย่างใกล้ชิด
Legitimacy กลุ่มที่มีหน้าที่ หรือความรับผิดชอบกับปัญหานี้อยู่แล้ว โดยมากมักเป็นหน่วยงานราชการที่มีหน้าที่ และมีงบประมาณสำหรับดูแลแก้ไขประเด็นปัญหานั้นๆ
Willing to engage กลุ่มที่น่าจะได้รับประโยชน์จากงานของเรา จึงอยากมีส่วนร่วมกับเรา
Influence กลุ่มที่มีอิทธิพลต่อการดำเนินงานของเรา ซึ่งอาจสนับสนุนหรือขัดขวางก็ได้ แต่การตัดสินใจของคนกลุ่มนี้จะส่งผลกระทบกับงานของเราอย่างแน่นอน
Neccessity of involvement กลุ่มที่จำเป็นจะต้องมีส่วนร่วม เช่น อาจเป็นผู้สนับสนุนเงินทุนให้กับเรา

ทั้งนี้กลุ่มผู้มีส่วนได้ส่วนเสียหลักๆ เมื่อเลือก และเรียงลำดับความสำคัญแล้ว ควรมีประมาณ 3-5 กลุ่ม เพื่อความเหมาะสมสำหรับการบริหารจัดการความสัมพันธ์ และการสร้างการมีส่วนร่วมในลำดับต่อไป

จากตัวอย่างจะเห็นว่า ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียที่เกี่ยวข้องกับ The Guidelight มากที่สุดแน่นอนว่าต้องเป็นกลุ่มนักศึกษาที่บกพร่องทางการมองเห็น
รองลงมาเป็นหน่วยงานในมหาวิทยาลัยซึ่งทำหน้าที่นี้อยู่แล้ว(Legitimacy) และยังเป็นทำงานคลุกคลีกับกลุ่มเป้าหมายอย่างใกล้ชิดมาก่อนอีกด้วย
ส่วน NECTEC ยินดีเป็นที่ปรึกษาในการพัฒนาเทคโนโลยีต่างๆ หากจะต้องใช้งาน (Willing to engage)

Step 3: Analyze วิเคราะห์ความสัมพันธ์ ความสนใจและบทบาทหน้าที่ของแต่ละผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ซึ่งขั้นตอนนี้จะช่วยให้เราเห็นบทบาทหน้าที่ของตัวเราเอง ที่สัมพันธ์กับกลุ่มคน องค์กร หน่วยงานต่างๆ เข้าใจความสนใจ ความคาดหวัง และบทบาทระหว่างกัน เพื่อที่เราจะสามารถวาง positioning ของตัวเองในระบบนิเวศของปัญหาได้ชัดเจน

วิธีการคือ หลังจากตั้งกลุ่มผู้มีส่วนได้ส่วนเสียหลัก เป็นแกนตั้งต้นได้แล้ว ในช่องต่อไป

Relation วิเคราะห์ว่าคนกลุ่มนั้นๆ มีความเกี่ยวข้องอย่างไรกับโครงการของเรา (ตามเกณฑ์ใน Step 2)
Interest ประเมินว่าคนกลุ่มนั้นๆ น่าจะมีความคิดเห็นอย่างไรกับการเกิดขึ้นของโครงการเรา เช่น สนใจ เฉยๆ หรือไม่สนับสนุนเลย
Role ประเมินบทบาทว่าเราอยากให้แต่ละกลุ่มมีบทบาท หรือมีส่วนร่วมกับโครงการเราอย่างไร เช่น เป็นจุดรับเรื่องและติดต่อ (Touchpoint) เข้ามาร่วมในโครงการเรา (Participate) เป็นที่ปรึกษาให้เรา (consult)

ตัวอย่าง

Step 4: Engage การสร้างความร่วมมือและการกลยุทธการทำงานร่วมกัน

ขั้นตอนนี้ พิจารณาว่าเราส่งมอบคุณค่าอะไรกับกลุ่มเป้าหมาย และจะได้ความร่วมมือจากกลุ่มคน หรือหน่วยงานต่างๆ เหล่านี้มาได้อย่างไรบ้าง รวมถึง กลยุทธในการทำงานร่วมกันไม่ว่าจะเป็นแรงจูงใจต่างๆ กิจกรรมที่สามารถทำร่วมกันได้ และ แนวทางการสื่อสารระหว่างกัน
4.1 คิดถึงแรงจูงใจและประโยชนที่ผู้มีส่วนได้สวนเสียแต่ละกลุ่มจะได้จากการร่วมงานกับเราเช่น เงิน งาน ทักษะด้านต่างๆ ความร่วมมือ ขยายงาน เป็นต้น
4.2 กลยุทธ์ในการสร้างการมีส่วนร่วม กับผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย แบ่งคร่าวๆ ได้ 4 ประเภท ดังนี้
1. Partnership มีส่วนร่วมในลักษณะพันธมิตร ที่ทำงานร่วมกัน แบ่งปันทรัพยากรบางอย่าง เช่น ความรู้ กำลังคน หรืออื่นๆ
2. Participation เป็นผู้เข้าร่วม
3) Consultation เป็นที่ปรึกษา ให้คำแนะนำในด้านต่างๆ ได้
4) Communication ช่วยเป็นช่องทางการสื่อสาร ประชาสัมพันธ์ เข้าถึงกลุ่มเป้าหมาย หรือเป็นกระบอกเสียงให้เรา