วิธีหาทรัพยากรสำหรับสร้างพื้นที่เรียนรู้

ในการสร้างพื้นที่เรียนรู้ สิ่งที่สำคัญไม่แพ้พื้นที่และกลุ่มเป้าหมาย คือทรัพยากรที่จะเอื้อให้เราสร้างการเรียนรู้ได้จริง ทั้งทรัพยากรมนุษย์ เงินทุนสนับสนุน และทรัพยากรอื่น ๆ สำหรับจัดกิจกรรม เช่น พื้นที่ อุปกรณ์ เป็นต้น ซึ่งวิธีการหาทรัพยากรของพื้นที่ตัวอย่างมีมากมายหลายแบบ ผู้ที่กำลังมองหาวิธีการหาทรัพยากรสามารถนำไปปรับใช้ได้ตามความเหมาะสม ความชอบ และความถนัด

เด็กจะเติบโตอย่างมีคุณภาพนั้นต้องอาศัยความรัก การดูแล และการอบรมจากครอบครัวและคนรอบตัว ดังนั้น การดึงความร่วมมือจากคนในชุมชนและผู้ใหญ่ในสังคมจึงเป็นกลยุทธ์ที่สำคัญอีกกลยุทธ์ที่จะทำให้พื้นที่เรียนรู้สำเร็จ

1.1 ทำความเข้าใจชุมชน

ก่อนเกดและกาญจะกระโดดไปทำห้องสมุดจินดาและพื้นที่เรียนรู้สิริเมืองพร้าว กาญและเกดได้ทำแบบสอบถามเพื่อสำรวจความต้องการของชุมชนและสุ่มถามความคาดหวังกว่าร้อยชุด ทำให้ได้ทราบว่าทั้งเด็กและผู้ใหญ่ในชุมชนต่างต้องการให้มีห้องสมุด และเห็นว่าห้องสมุดในจินตนาการของชุมชนมีหน้าตาอย่างไร อีกทั้งทำให้พบผู้ใหญ่ในชุมชนที่พร้อมช่วยขับเคลื่อน และคุยกับคนในชุมชนที่อาจจะไม่เห็นด้วยกับการสร้างห้องสมุดนี้

1.2 เข้าหาชุมชน

แอน พลังโจ๋ เริ่มทำงานใน “ชุมชนที่ไม่ใช่ที่ของเรา” เมื่อแอนตั้งใจว่าจะทำงานกับเด็กกลุ่มพฤติกรรมหลากหลายเพื่อแก้ไขปัญหาในชุมชน แอนเริ่มเข้าหากลไกชุมชน ทำงานกับผู้ใหญ่ที่มีส่วนเกี่ยวข้องในการดูแลเด็กกลุ่มนี้ “ช่วงเริ่มต้นยากเสมอ เพราะไม่รู้จักใคร” จึงใช้วิธีเข้าไปแนะนำตัวว่าเราเป็นใคร ทำอะไร ตั้งใจจะทำอะไรให้เป็นอย่างไร หลังจากนั้นหมั่นสร้างความสัมพันธ์อันดี พูดคุย ถามไถ่สารทุกข์สุกดิบ นอกเหนือจากเรื่องงาน เพื่อให้อีกฝ่ายเปิดใจมากขึ้น แล้วการทำงานร่วมกันจะราบรื่นขึ้น

1.3 เปิดรับอาสาสมัคร

กลุ่มใบไม้มักได้รับแจ้งปัญหาเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม เช่น นักท่องเที่ยวขับรถเร็วจนชนสัตว์ป่าได้รับบาดเจ็บ ขยะไม่ถูกจัดการอย่างเหมาะสมจนส่งผลต่อป่า หรือบ้านพักเจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าเสื่อมโทรม เป็นต้น เมื่อทราบปัญหา กลุ่มใบไม้จะออกแบบเค้าโครงกิจกรรมคร่าว ๆ และชวนอาสาสมัครเชิงคุณภาพ หรือ กลุ่มนักศึกษาและคนวัยทำงานที่เรียนรู้กับกลุ่มใบไม้หลายครั้งจนเกิดความรักและอยากปกป้องธรรมชาติ มีทักษะ ความรู้ ความสามารถ มาร่วมออกแบบรายละเอียดกิจกรรม ก่อนจะเปิดรับสมัครอาสาสมัครทั่วไปมาเป็นเรี่ยวแรงในการแก้ไขปัญหาตามแนวทางที่ทีมหลักวางไว้ให้ หลังจากร่วมแก้ไขปัญหาแล้ว อาสาสมัครหลายคนจากทั้งสองกลุ่มยังคงช่วยกลุ่มใบไม้ทำงานอย่างต่อเนื่อง บางคนกลายเป็นทีมหลักของกลุ่มใบไม้ บ้างไปทำงานอนุรักษ์ในพื้นที่ของตนเอง ทุกคนล้วน “ใช้ชีวิตทุกนาทีเพื่ออนุรักษ์ตามทักษะและความสามารถที่มี”

1.4 เชื่อมโยงผู้คน

โรงเล่นเป็นตัวกลางในการชวนหน่วยงานต่าง ๆ  ในแม่สรวยมาคุยกัน โรงพยาบาล โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) กลไกท้องถิ่นชุมชน เรื่องการดูแลเด็ก เพราะในเวลาเล่นของเด็ก ผู้ดูแลจะเห็นว่าเด็กคนนี้ต้องถูกกระตุ้นพัฒนาการด้านไหน เด็กคนนี้พูดช้า บางคนต้องการเรียนภาษาอังกฤษเพิ่มเติมแต่โรงเรียนทำไม่ได้แล้ว หรือเด็กคนนี้ฝันอยากเป็นคนผลิตจรวด ทำไมทำไม่ได้ จิ๋ว ทีมโรงเล่น ต้องคอยคุยกับผู้ปกครองว่า อย่าให้พื้นที่ความยากจนหรือการที่เป็นคนในพื้นที่ห่างไกล มาจำกัดความฝันของลูกหลานของเรา เขามีสิทธิเท่ากับทุกคนที่จะไปตรงไหนก็ได้ และการเล่นจะช่วยอำนวยการ เมื่อผู้ใหญ่เริ่มเข้าใจและช่วยกันสังเกตเห็นพัฒนาการและความต้องการของเด็ก ก็จะเห็นแนวทางว่าควรจัดการอย่างไรต่อ ทุกคนต้องเห็นว่าเรามีกระบวนการในการดูแลเด็กอยู่ นอกจากทำเรื่องเล่น ต้องทำให้เห็นว่าเด็ก  ๆ  เกิดน้อย จะทำให้ด้อยคุณภาพไม่ได้ และผู้ใหญ่เป็นส่วนสำคัญมากในการทำให้เด็กมีคุณภาพในการเติบโตและกลายเป็นพลเมือง

2.1 ขอรับทุน

พื้นที่เรียนรู้หลายแห่ง เช่น พลังโจ๋ คลองเตยดีจัง Feel Trip กลุ่มยังยิ้ม บ้านไร่อุทัยยิ้ม มีรายได้หลักจากการเขียนโครงการเพื่อรับทุนสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) และแหล่งทุนอื่น ๆ  เช่น กองทุนเพื่อความเสมอภาคทางการศึกษา (กสศ.) โครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ (UNDP) สถาบันสื่อเด็กและเยาวชน (สสย.) รวมถึงองค์กรเอกชนอีกหลายแห่ง โดยจัดสรรเป็นค่าบริหารจัดการและค่าจัดกิจกรรม ตามสัดส่วนที่แตกต่างกันไปตามความเหมาะสมของแต่ละพื้นที่

การสื่อสารผลงานออนไลน์เป็นวิธีที่คลองเตยดีจังใช้ โดยเน้นทำให้เข้าใจง่าย ชัดเจน เพื่อให้แหล่งทุนรู้จักองค์กร เข้าใจการดำเนินงาน รวมถึงเห็นผลกระทบทางสังคมที่เกิดจากกิจกรรมที่จัด และให้เงินทุนสนับสนุนกับพื้นที่เอง

2.2 ขายสินค้า

เกดและกาญ ออกแบบ สิริเมืองพร้าว อย่างพิถีพิถัน ตั้งใจให้มีพื้นที่สวย ๆ ไม่ต่างจากในเมือง มีพื้นที่ที่เอื้อให้ทำกิจกรรมได้อย่างหลากหลาย มีห้องสมุดที่เก็บค่าสมาชิกด้วยราคาเข้าถึงได้ มีร้านอาหารเครื่องดื่มและขนม ร้านค้าของฝาก แกลเลอรี่ สวน ที่นั่งเล่น ลานอเนกประสงค์ ที่พัก เพื่อต้อนรับคนหลากหลายกลุ่ม และให้พื้นที่นี้เป็นมากกว่าห้องสมุด  ถึงแม้การสร้างพื้นที่เรียนรู้จะมีต้นทุนสูง สองพี่น้องก็ยอมลงทุนด้วยเงินส่วนตัวทั้งหมด และให้พื้นที่นี้สร้างรายได้กลับมาสนับสนุนกิจกรรมต่อไป

2.3 รับทุนและขายสินค้า/ประมูลของ

การขอรับทุนและขายของไปด้วยเป็นอีกโมเดลที่ได้รับความนิยมในขณะนี้ ไม่ว่าจะเป็นการได้รับผลกระทบจากโควิด 19 หรือเทรนด์การเปลี่ยนแปลงโมเดลการทำงานของมูลนิธิและภาค NGO ที่เคยพึ่งพาเงินบริจาคและการเขียนขอทุนอย่างเดียวมาหาเป็นโมเดลการหารายได้ที่ยั่งยืนมากขึ้น

รายได้หลักของกลุ่มใบไม้มาจากการจัดค่ายและจัดกิจกรรมให้หน่วยงานหรือองค์กรต่าง ๆ  เช่น โรงเรียน มหาวิทยาลัย บริษัทเอกชน เป็นต้น สำหรับแหล่งทุน กลุ่มใบไม้ได้รับการสนับสนุนจาก สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ในการจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะเด็กและเยาวชน ตอบโจทย์กลุ่มเป้าหมายที่ขาดแคลนทรัพยากร นอกจากนี้เป็นการหารายได้จากทางอื่นเพื่อมาสมทบทำกิจกรรมของกลุ่มใบไม้ เช่น ขายเสื้อ จัดงาน Funding หรือขายภาพถ่ายโดยเก่ง จนกระทั่งปี 2561 เก่งและทีมก่อตั้ง Baimai Activity Space ขึ้น มีทั้งคาเฟ่ สถานที่จัดกิจกรรม อาคารประชุม และลานกางเต็นท์ เพื่อตอบสนองความต้องการในการจัดกิจกรรมและจัดค่ายเรียนรู้เรื่องธรรมชาติที่มีมากขึ้น และยังเป็นโมเดลการหารายได้เพื่อสร้างความยั่งยืนให้กลุ่มใบไม้อีกด้วย

3.1 ขอใช้พื้นที่

Feel Trip เป็นองค์กรที่สร้างให้ทุกพื้นที่กลายเป็นพื้นที่เรียนรู้ โดยไม่มีพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งประจำ Feel Trip Workshop เป็นโมเดลทดลอง (Prototype) ในช่วงแรก ที่พาคนรุ่นใหม่ไปเรียนรู้ในพื้นที่ของภาคีที่ตุ้มรู้จักตั้งแต่สมัยทำงานวิจัย เป็นเวลา 3 วัน 2 คืน จากนั้นชวนให้ออกแบบและพัฒนาหลักสูตรเป็นกิจกรรมการเรียนรู้ของตัวเอง

3.2 รับบริจาคอุปกรณ์

เด็กที่บ้านไร่ จ.อุทัยธานี ไม่มีพื้นที่ในการเข้าไปมีส่วนร่วมและเรียนรู้วัฒนธรรมของตนเองเลย เมื่อป้าโก้ บ้านไร่อุทัยยิ้มได้พื้นที่ทำกิจกรรม ป้าโก้จึงใช้ ‘ซองผ้าป่าดิน’ เป็นการประกาศและชวนคนในชุมชนเข้ามามีส่วนร่วม ซึ่งผ้าป่าดินของบ้านไร่อุทัยยิ้มนั้นได้รับการสนับสนุนโดยคนในชุมชนมากมายทั้งในรูปแบบของเงินบริจาคและดินที่จะใช้ทำบ้านดินมาสมทบ ป้าโก้ขอซองผ้าป่าดินไปเรื่อย ๆ ส่วนเด็ก ๆ ก็ช่วยกันออกแบบและสร้างบ้านดิน จนเสร็จในเวลา 1 ปี ซึ่งบ้านหลังนี้ก็มีความสำคัญมากกับชุมชนเพราะเป็นหลักฐานที่ทำให้เห็นศักยภาพของเด็ก

ลองดูวิธีการหาทรัพยากรเหล่านี้เป็นเพียงตัวอย่างจากประสบการณ์ของพื้นที่เรียนรู้ต่าง ๆ เท่านั้น ทุกคนสามารถนำไปปรับใช้ในแบบของตัวเอง ให้เหมาะสมกับทรัพยากรที่มีอยู่และบริบทที่ต่างออกไปได้