สถานการณ์ปัญหาเด็กไม่เรียนต่อ

ปัญหาเรื่องการศึกษาของไทยมีอยู่หลายมิติ ไม่ว่าจะในเชิงโครงสร้าง หลักสูตร ผู้สอนหรือผู้เรียน ซึ่งในส่วนของปัญหาที่เกี่ยวข้องโดยตรงกับผู้เรียน ที่น่าเป็นห่วงและควรได้รับการแก้ไขอย่างเร่งด่วน ก็คือ ปัญหาเด็กไม่ได้เข้าเรียนตามเกณฑ์ การออกกลางคัน และการที่เด็กไม่ได้เรียนต่อ โดยส่วนใหญ่มีสาเหตุมาจากปัญหาความไม่พร้อมของครอบครัวและความยากจน ทำให้เด็กขาดโอกาสที่จะได้รับการศึกษาอย่างเต็มที่

เมื่อมองผ่านๆ ปัญหาเด็กไม่เรียนต่อ ดูจะส่งผลกระทบต่อเด็กน้อยกว่าการไม่ได้เรียน หรือเด็กออกกลางคัน เพราะได้รับการศึกษาภาคบังคับตามที่รัฐบาลกำหนด แต่ในยุคสมัยที่โลกเปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็วและต้องอาศัยความรู้และการปรับตัวเพื่อให้เท่าทันสถานการณ์ ทำให้เด็กกลุ่มนี้ขาดความรู้และทักษะจำเป็นสำหรับพลเมืองในศตวรรษที่ 21 ไป และอาจกลายเป็นแรงงานด้อยฝีมือ ขาดโอกาสในการพัฒนาและถูกเอาเปรียบในการทำงานได้ง่าย

ปัญหาของกลุ่มเด็กที่ไม่เรียนต่อนั้น มักจะมีแนวโน้มที่เสี่ยงออกจากโรงเรียนกลางคันมาโดยตลอด แต่ยังสามารถประคับประคองสถานการณ์ปัญหาไว้ได้ หรือได้รับความช่วยเหลือ การสนับสนุนจนจบการศึกษาภาคบังคับ (ม.3) แต่เมื่อครบตามเกณฑ์ ซึ่งสามารถหยุดเรียนได้โดยไม่มีความผิดทางกฎหมายแล้ว เด็กเหล่านี้มักจะไม่เรียนต่อในระดับที่สูงขึ้น ทั้งระดับมัธยมปลาย และ อุดมศึกษา

สถานการณ์ที่เป็นปัญหาและมีส่วนสำคัญที่ทำให้เด็กไม่ได้เรียนต่อ ได้แก่

ถึงปัจจุบันจะมีการสนับสนุนการเรียนฟรีจนจบชั้นมัธยมต้น แต่ในความเป็นจริง เมื่อเด็กต้องเข้าเรียนชั้นมัธยมปลายที่การเรียนการสอนมีความท้าทายมากขึ้น เด็กอาจต้องมีค่าใช้จ่ายอื่น ๆ ที่นอกเหนือจากค่าเทอม เช่น ค่าอุปกรณ์ทำกิจกรรม ค่าหนังสือ ค่าอุปกรณ์อิเล็กโทรนิกและค่าอินเตอร์เน็ต โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อการศึกษาปรับเปลี่ยนไปอยู่ในระบบออนไลน์มากขึ้น

อีกทั้ง เมื่อมองไปในอนาคต เพียงขั้นตอนการเตรียมตัวเข้ามหาวิทยาลัยนั้นก็มีค่าใช้จ่ายหลายอย่าง เช่น ค่าติวสอบเข้ามหาวิทยาลัย (เฉลี่ย 19,748 บาท ต่อคนต่อเทอม ค่าพิมพ์เอกสาร รวมไปถึงค่าธรรมเนียมการสมัครสอบ TCAS (ประมาณ 250-1,500 บาทต่อรอบ ขึ้นอยู่กับคณะ) และค่าสมัครสอบวัดความถนัดเพิ่มเติม เช่น ภาษาต่างประเทศ และความถนัดเฉพาะทาง (ตั้งแต่ 200-7,000 บาท)

ทั้งนี้ เมื่อผ่านเข้าไปเรียนในระดับมหาวิทยาลัยได้ ก็ยังมีค่าใช้จ่ายอื่นๆ นอกเหนือจากค่าเล่าเรียน อาทิ ค่าเดินทาง ค่าที่พัก ค่าอาหารที่ต้องจ่ายเมื่อต้องเรียนไกลบ้านออกไป  เป็นค่าใช้จ่ายที่เด็กยากจนหรือที่มีปัญหาด้านการเงินนั้นไม่สามารถจ่ายไหว และครอบครัวที่มีหนี้สินก็ไม่ต้องการให้ลูกมีหนี้จากการกู้ยืมเพื่อเรียนต่อ

การเรียนการสอนส่วนใหญ่ถูกสร้างขึ้นมาเพื่อรับรองเด็ก “ทั่วไป” ไม่ครอบคลุมและตอบโจทย์ความเฉพาะตัวของเด็กที่มีความหลากหลาย เช่น เด็กยากจน เด็กพิการหรือมีความต้องการพิเศษ แม่วัยรุ่น เด็กเกเร มีประวัติต้องคดี เด็กชาติพันธุ์ เด็กข้ามชาติ รวมไปถึง เด็กที่ได้รับผลกระทบจากการเรียนการสอนที่ไม่เป็นมาตรฐาน เด็กที่รู้สึกเบื่อครู เบื่อเรียน เด็กที่กดดันจากการเรียนการแข่งขันที่โรงเรียน ถูกบูลลี่ 

เด็กกลุ่มนี้เป็นเด็กกลุ่มเสี่ยงที่จะออกกลางคันตั้งแต่ก่อนจบการศึกษาภาคบังคับ เนื่องจากพวกเขามักจะได้รับความเจ็บปวดหรือมีอุปสรรคจากการเรียนมาโดยตลอด มีความรู้สึกว่าการเรียนไม่สอดคล้องกับชีวิต รู้สึกว่าตนเองไม่เป็นส่วนหนึ่งกับสังคม จึงออกจากระบบไป แม้จะไม่มีเป้าหมายหรือแผนเลยก็ตาม

เด็กกลุ่มเสี่ยงที่จะไม่เรียนต่อมีแนวโน้มที่จะเติบโตมาในสังคมที่ทุกคนมีภาระเยอะ มีข้อจำกัดหลายอย่างต้องดิ้นรนแก้ไขปัญหาทุกวัน ไม่มีเวลาคิดถึงอนาคต ส่งผลให้คนรอบตัวและตัวเด็กเองนั้นสะสมทัศนคติที่มีต่อตัวเองและอนาคตในทางลบ ไม่มีเป้าหมาย ไม่เชื่อมั่นในตัวเอง และไม่รู้จะเรียนไปทำไม เพราะเรียนไปก็คงทำงานที่ได้รายได้ไม่มากอยู่ดี ไม่เห็นทางที่จะทำได้ดีหรือพัฒนาตนเองให้ดีขึ้นกว่าเดิม เด็กจึงไม่ได้คิดไปไกลกว่าที่เห็นและเป็นอยู่ ทำให้ไม่มีเหตุผลหรือแรงจูงใจอะไรที่จะเรียนต่อ  และบวกกับการเห็นตัวอย่างการเอาตัวรอดรายวันได้ทำให้อาจเข้าใจไปว่าไม่ต้องเรียนสูงก็เอาตัวรอดได้ จึงเลือกไปเป็นแรงงานรายวัน ไม่เรียนต่อ

ไม่ใช่เด็กทุกคนที่จะมีทุนทรัพย์มากในการเตรียมตัวขึ้นชั้นเรียนใหม่ บางคนต้องย้ายไปเรียนไกลขึ้นเพราะโรงเรียนขนาดเล็กถูกปิดไปหรือมหาวิทยาลัยอยู่ห่างไกลออกไป ช่วงปิดเทอมก่อนขึ้นชั้นเรียนใหม่จึงเป็นช่องว่างและเป็นเวลาสำคัญที่เด็กจะตัดสินใจว่าจะเรียนต่อหรือไม่ ระบบส่งต่อนักเรียนที่ออกแบบมาเพื่อให้คำแนะนำ ช่วยระบุความเสี่ยงและช่วยวางแผนการเรียนต่ออย่างลื่นไหล ตอบโจทย์และง่ายจะทำให้เด็กไทยเรียนต่อมากขึ้น

ความยากจนทำให้เด็กออกกลางคัน แต่ทุนการศึกษาเป็นเพียงส่วนหนึ่งของการแก้ไขปัญหาทั้งหมด เพราะหลายครอบครัวที่ยากจนนั้นไม่ได้ให้คุณค่ากับการศึกษา มองว่าการเรียนเสียโอกาส เสียเวลาในการหาเงิน ส่วนหนึ่งเนื่องจากไม่มีใครในครอบครัวได้เรียนหนังสือ ความเข้าใจในประโยชน์ที่จะได้รับจากการศึกษาจึงเป็นตัวแปรสำคัญที่เด็กจะได้รับการลงทุนและการใส่ใจในด้านการศึกษา เพื่อให้เด็กได้เรียนรู้ พัฒนาตัวเอง และไม่ตัดโอกาสตัวเองเสียก่อน

เด็กหลายคนไม่มีโอกาสทางการศึกษาเพราะไม่มีคนดูแล ไม่มีใครดูคอยกระตุ้น ชี้แนะ ให้กำลังใจให้เรียนดีขึ้น อีกทั้งยังขาดบุคคลที่เป็นตัวอย่างที่ดี ในชุมชนที่ประสบความสำเร็จจากการเรียน ผู้จ้างและครูสามารถเป็นและเล่าเรื่องราวของคนต้นแบบให้นักเรียนเห็นทางว่าตัวเองจะสามารถเติบโตจากการเรียนและประสบความสำเร็จจากการทำงานได้เช่นกัน

เมื่อการเรียนขาดตอน จะกลับมาเรียนก็ยากขึ้น ทั้งความรู้สึกและความสามรถในการเรียนรู้ของสมองก็ต่ำลงตามระยะเวลา แต่หากเด็กกลุ่มนี้ได้ฟื้นฟูความเชื่อมั่นในตัวเอง มีคนสู้ไปพร้อมกัน เข้าใจและให้การสนับสนุนโดยเฉพาะด้านกำลังใจอย่างตรงจุด พวกเขาจะทลายเพียงข้อจำกัดของตัวเอง และกลับไปเรียนต่อ

ครอบครัวมีหนี้สินเป็นอีกสาเหตุสำคัญที่ลูกหลานต้องออกจากระบบมาช่วยหาเงิน โดยที่ไม่รู้เลยว่าแท้จริงแล้วเป็นหนี้อยู่เท่าไหร่ ต้องหาเงินใช้หนี้อย่างไร สุดท้ายเด็กก็ออกจากระบบโดยไม่สามารถปลดหนี้ได้เลย หากเด็กได้เห็นปัญหาและเห็นว่าการเรียนสามารถแก้ไขปัญหาให้เขาได้อย่างไรในระยะยาว เช่น เรียนจนจบและเรียนต่อสาขาวิชาอาชีพที่ให้รายได้ดี แล้วสามารถจะปลดหนี้ได้ภายใน 5-10 ปี เป็นต้น

มีหลายหน่วยงานกำลังพยายามออกแบบทางเลือกด้านการศึกษาใหม่ ๆ ให้ตอบเงื่อนไขของเด็กมากขึ้น แต่ความหลากหลายของเด็กมีรายละเอียดเฉพาะตัวอยู่มาก และมีปัจจัยภายนอกที่ซับซ้อน ทำให้ทางเลือกใหม่ ๆ ยังมีความต้องการอยู่มากนอกจากนี้ ด้วยสถานการณ์การแพร่ระบาดไวรัส COVID-19 ระบบการศึกษาจึงต้องปรับตัวด้วยการเปลี่ยนสู่ระบบการเรียนออนไลน์มากขึ้น ทำให้ คอมพิวเตอร์ แท็ปแลต สมาร์ทโฟน และอินเตอร์เน็ต กลายเป็นอีกสิ่งจำเป็นต่อการเรียนหนังสือ ซึ่งเด็กยากจน เด็กอพยพ และพิการยังไม่สามารถเข้าถึงได้ สุดท้าย ไม่สามารถเข้าเรียนและออกจากระบบไปในที่สุด อีกทั้งยังมีผลกระทบอื่นๆ เช่น ไม่มีอาหารรับประทาน (ไม่สามารถไปทานที่โรงเรียน เพิ่มรายจ่ายด้านอาหารที่บ้าน) รายได้ (เนื่องจากผู้ปกครองถูกพักงานหรือถูกเลิกจ้าง) ไม่มีของใช้จำเป็นในครอบครัว (ไม่มีเงินซื้อและไม่สามารถออกไปซื้ออย่างปลอดภัยได้) และปัญหาสุขภาพ